CEMAAT TAYAĞI
Bir vaqıtta ömür arqadaşım Neşenen köyümüzden İstanbulğa qayta edik. Köyümüz Ankara şeerine 45 kilometr uzaqta bir Qırımtatar köyü. Ankara-Konya anayolu çetindeki qomşu Ahiboz köyünüñ içinden keçeyatqanda 30 yaşlarında bir yiğit qol köterdi. Toqtadım. Ankara şeerine qadar onu da arabamızğa alıp alalmaycağımıznı soradı. Buyur ettim, mindi, selamlaştıq özün tañış etti. O bu köydeki militsiya merkezinin (qaraqol) yañı qumandanı eken. Üç ay evvel vazifeğe başlağan. Men de Günalan köyündenmiz değende “ oooo pek maqtavlı köy . Pek medeniyetli insanlar yaşay eken sizin köyde. bizim militsiyağa o köyden iç bir şikayet ya da birbirinen davacı olğan adam kelmey eken. Eski qumandan maña vazifesin devir ete ekende, “ bizim merkezğe bağlı 15 köyün içinde Günalan köyüne iç qasevet etme. O köyde Qırımtatarlar yaşay ve iç bir problema olmay “ dedi.
Öz köyüm aqqında, öz halqım, soy soplarım aqqında böyle maqtavlı sözler eşitmek meni pek quvandırdı. Ğururlandım. Yol boyunca tüşündüm. Köyümüzde neçün, miltsiyanın işke kirişkeni, halqımıznıñ birbirinen mahkeme (sud)yanında davalaşqanı problemalar olmadı seneler boyunca?
Aqlımın ergeni, özümni bilğenim 45 senemni tüşündüm. Balalağımda qartbabamın qartlarnen olğan sohbetlerin tüşündüm. Qartbabam köyümüzin qurucularından edi. Köyde ilk temel qoyğan insan edi. Köyümüzde erkes oña “atay”,”atababay” der edi ve pek ürmet eter ediler. Evimizde köyün orta yerinde caminin emen yanında olğanı içün, qış künlerinde bizim evğe aqsaqallı qartlarımız sıqça kelir ediler. Çaylar qaveler içile, tarihten, Qırımdan Romanya’dan, cenklerden, köyümüzdeki yaşayıştan hatırlavlar añnlatıla, ananelerimiz, insanlarımıznın birbirinen olğan münasebetler ilahir aqqında pek lezzetli sohbet ete ediler. Men olarnı tıñlamaqtan pek zevk tuya edim. Qartbabamnıñ odasındaqı peç yanında bir araçıq bar edi, oyerge pısıp iindemey otura olarnı tıñlay edim.
İstanbul yolunda bularnı tüşüne ekene birden qıdırğanım sualnin cevabın taptım. İndemey yolğa baqıp etrafnı seyir etken Neşeğe aylanıp birden “CEMAAT TAYAĞI” dedim. Şaşqın bir alda betime qaradı “añlamadım. Ne cemaat tayağı? Kimğe ?” dep soradı. Añlattım oğa “CEMAAT TAYAĞI” adetinin halqımıznı nasıl birlik içinde tutqanın.
Köyümüznü 1905-1908 senelerinde qartbabam ve qardaşları qurğanlar. Taa soñ Romanya’dan ekseriyeti Qaratay, Toqusupu (Dokuz Sofu) köyünden başqa Qırımtatarları kelğen. Bu insanların ataları da 1854-1856 Qırım cenğinden son Vatan Qırımın Kezlev ve Bahçesaray taraflarından Dobrucağa köç etkenler. Yani köyümüzde Qırımtatar adetleri, medeniyeti, tili, örfü daim saqlanıp kalğan.
Ebet köyümüzde insanlar arasında kimerde bazı problemler olabile edi. Ekseriyette toylarda kötekleşmeler bile yaşana edi. Ama bir dava çıqsa, bir kötek, bir añlaşmazlıq olsa emen köyümüzün, aqsaqallıları, qartları işke kirişir, eki tarafnı tınçlandırır, bir taraf zarar körğen olsa, bu zararın tölenmesin temin eter ediler. Mesela bir qoy sürüsü bir tarlağa kirip ekinlerğe, boğdaylarğa zarar berse, köyden bir eyet tarlağa baqar, qoyların sahibinin ne qadar aqça tölemesi, ya da boğday bermesine üküm eter ediler. Eğer de añlaşmazlıq devam eter, qomşuların tavsiyelerine taraflar ya da taraflardan birevi moysunmazsa qöyün idare eyeti, qöyün aqsaqallıların ve cemaatni umumiy toplaşuvğa davet eter ediler.
Men, 1964-1965 yıllarında böyle bir cemaat cıyının hatırlayım. Bu toplaşuv bir çeşit köy mahkemesi edi. Onda taraflar, bar bolsa şaitler tıñlanır. Cemaattin fikirleri alınır, o yerde ortağa çıqqan umumiy fikir ve meselenin
çezilüv tekliflerine taraflar razı olsa taraflar barıştırılır. Kerek olsa aqsaqallılar öz arasında müzakere etip bir fikirğe kelir, erkes bu qararğa moysunur edi.
Peki moysunmağan, aqsaqallıların, köy idare eyetinin qararına razı olmağan adam çıqmay mı edi.? Bizim köyde iç olmağan. Rahmetli babama sorağan edim. Moysunmağan adam olsa ne ola? O da külümsirep “CEMAAT TAYAĞI” değen edi. Köy cemaatinin umumiy qararına moysunmasa, onun yaqın soy sopları, onu razı etmeğe bir eki kere daa teşebbüs ete ekenler. Kene de razı olmasa qöy halqı o kişinen körüşmey, onun evine barıp kelmey. Onu iç bir toyğa, cıyınğa iç kimse davet etmey eken. Qısqası cemaatten tışlana eken. O kişi qararın deñiştirmese,inat etmeğe devam etse, bir kün ya da bir kece ap añsızdan bir yerde başına çuval keçirilip yahşı bir kötek atıla eken. O adam özün kimler kötekleğenin bilip olamay. Kerekse bir daa cemaat tayağı atıla eken.
Cemiyetimiz, halqımız öz özünü qontrol ete. Öz özün terbiyeliy edi. Bu seneler, asırlar devamında kelğen bir adet. Belli şairimiz Amdi Giraybay da bu adetimiz aqqında “cemaat tayağı” adlı şiir yazğan. Böyleliknen insanlar başlarına ne keleceğin bilğenleri içün, cemiyetten tışlanmamaq, masqara olmamaq içün adet ve ananelerğe uya edi, cemaatten çette qalmamağa diqqat ete eti. Böyleliknen meselelerni öz içinde çeze, çetten, başqa küçlerğe, orğanlarğa kerek tuymay edi. Öz birliğin özü teminley edi. Bu halqımızın vicdan terazesi edi.
“CEMAAT TAYAĞI” zamaneviy Qırımtatar cemiyet ayatında kerekli mi?
Bu sualni oquğan erkes, şuğa da tayak kerek, şunu da yahşı etip köteklemek kerek dep oylaydır. Haqlılar da. Şimdi halqımızın arasında “CEMAAT TAYAĞI”n haq etken pek çoq adam bar. Em Qırım da em Qırımdan tış memleketlerde yaşağan Qırımtatarlar arasında ketkete çoqlaşa. Neçün? Çünkü halqımızın ananelerine, adetlerine, milliy menfaatlerine, milliy küreşimizğe zarar ketirğen bir iş yapsa, bunun cemiyette bir türlü cezası olmaycağın bile.
Milliy devletçiliğimiz yoq. Milliy militsiyamız yoq. Halqımızğa, milliy küreşimizğe qarşı qabaat işleğenlerni adaletli bir şekilde sudlaycaq bir milliy teşkilatımız, mahkememiz yoq. Milliy devletçiliğimizni tiklemek, milliy ve diniy aq uquqlarımıznı tolusunen almaq için berilğen bir milliy küreş bar. Bu yolda da meydanğa ketirilğen Qurultayımız ve Milliy Meclisimiz bar.
Halqımızın, taa totaliter Sovyet rejimi çökeyatqanda, öz imkanlarınen saylavlar keçirip demokratik bir şekilde Milliy Qurultayların cıymaları ve Qırımtatar halqının temsilğe yetkili en üst orğan olaraq Qırımtatar Milliy Meclisin saylamaları medeniy memleketlerin, politiqacıların ürmetin qazandı. Medeniy memleketlerinin liderleri, ükümet adamları, insan hak uquq qorçalayıcı teşkilatlarnıñ, orğanların rehberleri buğa ürmet etip er daim Milli Meclisimizin rehberlerinen körüşeler.
Qırımtatarlarının öz takdirlerin öz qollarına alıp öz rehberlerin saylamaları kimlerni sevindirmedi.? Düşmanlarnı ebet. Bu orğanlarnı yoq etmeğe, halqımıznı bölmeğe, halqımızın arasından yañı liderler yaratmağa Sovyet devrinde de tırıştı orğanlar. Milliy Meclisimiz meydanğa kelğenden soñ bunun içün toqtamay faaliyet yaptılar. 1991 senesinden soñ belli küçler Qırımtatarlar arasına fitne fesat caymağa, özlerine hızmet etecek adamlar peyda etmeğe oğraşıp turdı.
Qırımtatar Milliy Meclisimizin alıp barğan işleri, yeterlik olup olmağanı, nelerni becerğeni, nelerni beceralmağanı, onun qolundaki imkanlarğa ve şartlarğa köre ne qadar semereli işleğeni, doğruları yañlışları olup olmağanı elbette tartışılmalı. Qoñuşulmalı, müzakere etilmeli. Bu ayrı bir mesele. Mesele bu orğanların milletimizin keleceğinde ne qadar müim olğanı. Maqsat onu yoq etmek değil taa yahşı, taa semereli taa tesirli çalışması için yollar ve çareler qıdırılmalı.Qırım basılıp alınğañda, milletlerara aq uquqlar bozulğandan soñ, ilk işlerinden biri Milliy Meclisimizge yolbaşçılarımızğa uçum etmek, halqımızın saylanğan organı Milliy Meclisimizin faaliyetlerin toqtatmaq oldu. 2010. Seneden soñ, halqımız arasında çürük elmaların sayısı çoqlaşğanı körülüp tura edi. Öz menfaati içün milletimizğe, halqımızğa qarşı çalışğanlar. Bunu açıqtan yapqan anqavlar ve saqlıdan, sezdirmeden yapqan tilkiler… İşğal devri başlağanen bular açıktan yanı efendilerinin hızmetine çapa çapa kettiler. Ne qadar seve ekenler?
“CEMAAT TAYAĞI” mı? Endi çoqtan keldi bu tarihiy ananemizni ğayrıdan tiklemenin zamanı. Tayaq vakti kelğence, diğer adımlarnı atayıq.
